Cultuur, leiderschap en AI raken elkaar precies daar waar binnenwereld en buitenwereld elkaar ontmoeten. In dit thema onderzoeken we cultuurontwikkeling als een psychodynamisch én digitaal vraagstuk: niet alleen wat mensen zeggen dat “de cultuur” is, maar wat onbewust meespeelt in relaties, macht en loyaliteit—én in de manier waarop digitale systemen en AI het dagelijkse werk mee vormen.

Vanuit een psychodynamische lens kijken we naar de onderstroom achter omgangsvormen: schaamte en trots, angst om af te wijken, honger naar erkenning, rivaliteit en verborgen loyaliteiten. Die dynamiek zie je in overlegtaal, besluitvorming en informele codes, maar ook in de plek die AI krijgt. Technologie wordt al snel drager van verlangen en angst: AI als norm (“zo doen we het hier”), als zondebok (“het systeem wil dit”), of als wapen (“de data bewijst dat wij gelijk hebben”). Zo wordt AI onderdeel van het sociale én psychische systeem—en daarmee onderdeel van cultuur.

Daarom zijn data- en AI-keuzes nooit neutraal. Wat we meten en belonen, welke modellen we vertrouwen, wie toegang krijgt tot welke inzichten: het zijn keuzes over wat als waardevol geldt, wie meetelt en wie uit beeld raakt. Cultuurontwikkeling vraagt dan om organisaties die verder gaan dan “datagedreven” willen zijn, en kunnen lezen wat data en AI cultuur-dynamisch doen: welke normen verharden, welke stemmen stilvallen, welke vormen van menselijkheid verdwijnen in standaardisatie—en waar juist nieuwe ruimte ontstaat.

Cultuurontwikkeling in een HUMAN–AI-context is daarom geen implementatieproject, maar transformatie van binnenuit. Teams en leiders leren patronen herkennen, spanning verdragen en expliciet maken hoe ze menselijkheid, verantwoordelijkheid en technologie willen verbinden. AI wordt daarbij spiegel en gespreksstarter: wat laat dit systeem zien over onze aannames, blinde vlekken en machtsstructuren? Cultuurontwikkeling in het AI-tijdperk wordt zo vooral: de moed om de onderstroom onder ogen te zien—in mensen én in systemen—en van daaruit volwassen en menswaardig samen te werken.

Interventie cultuurontwikkeling

DBVP vertrekt vanuit de overtuiging dat cultuurontwikkeling geen waarden- of communicatievraag is, maar een vraagstuk van transformatie van binnenuit. Niet: “hoe krijgen we de juiste woorden op de muur?”, maar: “hoe ontwikkelen we het vermogen om als systeem—met mensen én technologie—volwassen te handelen, ook onder druk?”

We werken daarbij steeds met drie lenzen die in elkaar grijpen. Psychodynamisch kijken we voorbij het zichtbare gedrag naar drijfveren, angsten, loyaliteiten en verdedigingsmechanismen. Wat maakt dat een organisatie weggrapt in plaats van spreekt, moraliseert in plaats van onderzoekt, controleert in plaats van vertrouwt? We nemen overdracht en tegenoverdracht serieus: hoe worden leiders, teams, OR, staf en ‘de buitenwereld’ dragers van projecties—en hoe wordt technologie daarin meegetrokken? Spanning is geen ruis, maar informatie: hier zit iets dat nog niet verdragen of gezegd kan worden.

Systemisch verbinden we cultuur altijd aan de ordening van het werk. Positie, mandaat, rolhelderheid en formele en informele macht bepalen wat “normaal” wordt. Daarom werken we met de vraag: wat vraagt de opgave, en hoe moet de inrichting dat gedrag ondersteunen? We bewegen tegelijk op meerdere niveaus—teams, leiderschap, kritieke processen en governance—zodat cultuur niet blijft hangen in intenties, maar zichtbaar wordt in besluitvorming, samenwerking en de dagelijkse routines.

HUMAN–AI nemen we expliciet mee als socio-technische realiteit. Cultuur wordt mede geschreven in dashboards, definities, datavelden en algoritmes: ze bepalen wat zichtbaar is, wat “logisch” lijkt en wat telt. We onderzoeken welke aannames in systemen zijn ingebouwd, wanneer technologie een steun is en wanneer een schild, en hoe morele verantwoordelijkheid bij mensen blijft, ook als het systeem een uitkomst presenteert. AI wordt zo tegelijk werktool en cultuurspiegel.

Hoe we interveniëren is consequent: we starten bij de bedoeling—waartoe moet deze cultuur dienstbaar zijn? We werken met echte situaties waar frictie voelbaar is, niet met abstracte waarden. We ontwerpen trajecten waarin cultuur, organisatie-inrichting en AI samenkomen, en creëren een leerklimaat dat warm genoeg is voor eerlijkheid en stevig genoeg voor echte verschuiving. Het eigenaarschap blijft bij de organisatie: wij zijn spiegel, gids en tegenspreker—niet de eigenaar van de cultuur. Zo wordt cultuurontwikkeling geen campagne, maar een doorlopende beweging van innerlijke én systemische verschuiving, zichtbaar in omgangsvormen én in de manier waarop technologie wordt ingezet.

Methodische overwegingen

Bij DBVP benaderen we cultuurontwikkeling als werken aan de echte omgangsvormen in het echte werk: midden in spanning, prestatiedruk en digitalisering. Methodisch starten we bij de bedoeling en koppelen die aan transformatie van binnenuit: cultuur verandert duurzaam wanneer onderstroom, rol, context, structuur én systemen meebewegen. We behandelen cultuur als relationeel fenomeen—verwachtingen, projecties en organisatiegeschiedenis doen altijd mee—en integreren daarom persoonlijk, interpersoonlijk en systemisch niveau. AI nemen we daarbij niet als “extra thema”, maar als factor die normen, zichtbaarheid, besluitvorming en morele afwegingen mee vormgeeft, en dus cultuur direct beïnvloedt.

Typische methoden en technieken

We beginnen met een diepteverkenning en heldere contractering. In gesprekken met sleutelspelers en teams verkennen we de bedoeling, de dominante cultuurcodes en de plekken waar het schuurt. We formuleren een gezamenlijke ontwikkelopgave die direct gekoppeld is aan de strategische realiteit—zodat dit niet gaat over “aardiger samenwerken”, maar over volwassen cultuur op precies die plek waar het spannend is.

Vervolgens werken we met levende casuïstiek. Teams en leiders brengen situaties in waarin de cultuur zichtbaar wordt—conflict, fouten, feedback die uitblijft, besluitvorming die stolt, uitsluiting die ‘netjes’ gebeurt, of de spanning rond AI-gestuurde beoordelingen. We vertragen rond sleutelmomenten: wat gebeurde er onder de oppervlakte, in de relatie, in de ordening, en in de data? Vanuit psychodynamische en systemische hypothesen openen we alternatieve handelingsmogelijkheden die zowel menselijk als organisatorisch kloppen.

Waar passend gebruiken we groepssessies als oefenveld. In labs en werkplaatsen wordt de groep zelf materiaal: stiltes, coalities, normering en afweer worden zichtbaar en bespreekbaar. We oefenen met spanningsgesprekken, aanspreken, begrenzen en tegenspreken—en brengen AI-uitkomsten soms bewust als “derde stem” in om te leren onderscheiden: wat is data, wat is norm, wat is verantwoordelijkheid?

We besteden expliciet aandacht aan parallelprocessen en rolreflectie. Patronen uit de organisatie keren vaak terug in teams, in leiderschap en in de relatie met DBVP; juist daar zit leermateriaal. Met rolconsultatie verschuiven we van “wat vind jij?” naar “wat vraagt jouw rol, in dit systeem, om cultuur volwassen te dragen—en waar begrens je?”

Daarnaast doen we HUMAN–AI-specifieke interventies, altijd gekoppeld aan echte keuzes. We analyseren samen hoe systemen cultuur sturen: wat meten we, wat belonen we, wie valt buiten de data, en welke aannames zitten in definities en modellen? We onderzoeken cases waarin het systeem iets anders “zegt” dan het professionele of morele oordeel en ontwerpen spelregels: hoe werken we mét AI zonder verantwoordelijkheid uit te besteden?

Tot slot werken we waar mogelijk in het moment. Door mee te kijken bij kritieke overleggen, door korte nabesprekingen en door kortcyclische leerloops brengen we cultuurontwikkeling terug naar de plek waar ze moet landen. Liever kleine, consequente verschuivingen in het dagelijkse ritme dan grote verklaringen op een heidag.

Steeds geldt: DBVP brengt scherpte, taal en bedding; de organisatie brengt haar verhalen, keuzes en moed. Zo wordt cultuurontwikkeling een doorlopend volwassenwordingsproces—zichtbaar in omgangsvormen, besluitvorming én in de manier waarop je met AI samenwerkt.