ABN AMRO kondigt aan dat er tot 2028 duizenden banen verdwijnen. Een belangrijk deel daarvan wordt gekoppeld aan automatisering en de inzet van kunstmatige intelligentie. Vooral functies in klantcontact, ondersteuning en verwerking van dossiers worden geraakt.

Tegelijkertijd laten onderzoeken zien dat slechts een kleine minderheid van de projecten met kunstmatige intelligentie echt tot merkbare omzet of kostenbesparing leidt. Vaak wordt gesproken over een orde van grootte van rond de vijf procent die echt doorbreekt; de overgrote rest blijft steken in experimenten, proeven en deeloplossingen.

Aan de ene kant dus een bank die met stelligheid zegt: “de technologie neemt het over, daarom verdwijnen banen”. Aan de andere kant cijfers die laten zien dat de meeste projecten met kunstmatige intelligentie nog lang niet leveren wat ze beloven.

In dat spanningsveld staat u als constructieve leider. Niet alleen met een financieel vraagstuk, maar vooral met een relationeel vraagstuk: wat doet dit met de relatie tussen bestuur, organisatie en mensen?

Bovenstroom: een logisch verhaal

Aan de oppervlakte is het verhaal ordelijk en rationeel.

De bank wil haar kosten-inkomstenverhouding verlagen en de winstgevendheid verhogen. Processen moeten eenvoudiger worden, minder handmatig, meer gestandaardiseerd. Digitale dienstverlening en kunstmatige intelligentie vormen de kern van die koers.

Ondersteunend werk is relatief gemakkelijk te standaardiseren. Dus daar valt de grootste klap. Het organisatiemodel volgt de logica van de technologie: als systemen meer werk overnemen, kunnen er minder mensen blijven.

Dit is het klassieke efficiëntieverhaal. Techniek maakt werk overbodig. Het organogram wordt kleiner. Bestuurders presenteren kunstmatige intelligentie als hefboom om sneller, goedkoper en nauwkeuriger te werken.

Maar daarmee is alleen de bovenstroom beschreven: cijfers, schema’s en presentaties.

Onderstroom: onzekerheid en het AI-alibi

Op de onderlaag gebeurt iets anders.

Kunstmatige intelligentie als alibi
Door ontslagen te verbinden aan technologie ontstaat een gevoel van onvermijdelijkheid. “Het is niet onze keuze, het is de tijdgeest.” Dat verzacht de zichtbare verantwoordelijkheid van het bestuur, maar vergroot de existentiële onzekerheid bij medewerkers. Als de oorzaak buiten iedereen ligt, waar is dan nog invloed mogelijk?

Symboliek van moderniteit
Kunstmatige intelligentie is niet alleen een set modellen en systemen. Het is ook een symbool. Een bestuur dat zegt “wij zijn toekomstbestendig” laat zien dat het durft te snijden, durft te digitaliseren, durft te vernieuwen. In de markt wordt dat gelezen als daadkracht. Binnen de organisatie wordt het ook gelezen als afstand.

De kloof met de praktijk van projecten
In veel organisaties blijkt slechts een kleine minderheid van de projecten met kunstmatige intelligentie werkelijk van betekenis. De techniek werkt op papier. De proefopstelling draait. Maar de echte integratie in het dagelijkse werk stokt. Toch wordt in het verhaal rond reorganisatie gedaan alsof de technologie al ruimschoots bewezen heeft dat zij grootschalig banen kan overnemen.

Schaarste en controle
In sectoren onder druk zie je een terugtrekkende beweging: meer controle, meer risicomijding, meer nadruk op meetbare uitkomsten. Kunstmatige intelligentie past daar goed bij. Alles wordt data, modellen en dashboards. De zachtere vragen – over betekenisvol werk, loyaliteit en vertrouwen – verdwijnen naar de achtergrond.

Zo wordt kunstmatige intelligentie tegelijk een technische belofte en een psychologisch schild.

Wat vraagt dit van u als constructieve leider?

Als constructieve leider heeft u een andere opgave dan alleen het goed laten verlopen van een reorganisatie. U stuurt niet alleen op cijfers, maar ook op onderliggende relaties en patronen.

Nu – wat u wél kunt doen

Maak expliciet onderscheid tussen kostenbesparing, strategische heroriëntatie en werkelijke technologiegedreven verandering. Noem kunstmatige intelligentie niet te vroeg als reden voor ontslag. Dat vraagt moed, omdat het de keuze weer zichtbaar bij het bestuur legt.

Verbind technologie aan het concrete werk. Welke taken verdwijnen? Welke taken verschuiven? Welke nieuwe vormen van werk ontstaan? Hoe verandert het vakmanschap van uw mensen? Hoe verandert hun waardigheid in het werk?

Gebruik de inzet van kunstmatige intelligentie als aanleiding voor een gesprek over cultuur. Welke organisatie wilt u zijn als meer werk door systemen wordt gedaan? Welke rol krijgen oordeelsvermogen, tegenspraak en het vermogen om morele grenzen te trekken?

Later – pas als de basis op orde is

Het grootschalig uitrollen van toepassingen met kunstmatige intelligentie is pas zinvol als processen helder zijn, gegevens op orde zijn en de manier van besturen voldoende volwassen is. Zonder die basis vergroot u vooral complexiteit en druk, zonder dat daar duurzame waarde tegenover staat.

Niet doen

Gebruik kunstmatige intelligentie niet als etiket voor klassieke kostenbesparingen. Ga niet door met experimenten zonder duidelijke bedoeling, verantwoordelijkheid en toetsing. En vermijd de gedachte dat het aanschaffen van technologie gelijk staat aan integratie in het dagelijkse werk. De echte verandering vindt plaats in rollen, relaties en routines.

Risico’s en begrenzing

Vertrouwensbreuk
Wanneer medewerkers ervaren dat technologie als excuus wordt gebruikt voor besluiten die al vaststonden, brokkelt vertrouwen snel af. Dat raakt de kern van de psychologische relatie tussen organisatie en mens. U kunt dit begrenzen door helder te benoemen welke besluiten u zelf neemt en welke echt gedreven worden door de mogelijkheden van technologie.

Overschatting van beloften
Als de organisatie rekent op besparingen die in de praktijk niet gerealiseerd worden, ontstaat een gat in het verhaal. Dan wordt de belofte van kunstmatige intelligentie een bron van teleurstelling. U kunt dit begrenzen door bescheiden uitgangspunten te hanteren, te faseren en openlijk scenario’s te bespreken waarin resultaten tegenvallen.

Erosie van professionele identiteit
Wanneer ondersteunende professionals vooral horen dat hun werk op termijn door systemen wordt overgenomen, neemt betrokkenheid af nog voordat de technologie echt werkt. U kunt dit beperken door samen met hen nieuwe vormen van vakmanschap te ontwerpen en serieuze ontwikkelpaden te bieden.

Open einde

Kunstmatige intelligentie verandert organisaties, ook banken. Maar het verhaal dat technologie banen overneemt, is maar een deel van het verhaal. Minstens zo belangrijk is hoe u als constructieve leider omgaat met de relationele gevolgen van uw keuzes.

De vraag die blijft hangen is deze: als u de komende maanden in bestuur of directie over kunstmatige intelligentie en kosten praat, welke zinnen zou u alleen nog met moeite kunnen uitspreken? En wat zegt dat over de volgende stap die u, samen met uw mensen, te zetten hebt?