Leiderschap in de schaduw van angst

In Iran wordt leiderschap uitgeoefend in een klimaat waarin politieke repressie en sociale controle voortdurend aanwezig zijn. Het regime stuurt op gehoorzaamheid en onderdrukking, terwijl burgers balanceren tussen zelfbehoud en het verlangen naar verandering. Angst is niet slechts een emotie, maar een systeem — ingebed in wetten, instituties en zelfs in de sociale omgang. Deze angst wordt zorgvuldig onderhouden: via propaganda, via zichtbare straffen voor wie afwijkt, en via subtiele vormen van sociale druk die mensen eraan herinneren dat afwijking gevaarlijk is.

Wie in zo’n context leiding wil geven, kan zich niet beperken tot strategische keuzes. Elke stap is ook een morele keuze. Spreken betekent risico lopen: voor jezelf, je familie, je medewerkers. Zwijgen kan betekenen dat je, bewust of onbewust, bijdraagt aan het in stand houden van onrecht. Het politieke klimaat dwingt leiders tot een voortdurend balanceren tussen veiligheid en integriteit.

De morele balans tussen spreken en zwijgen

Leiderschap in Iran wordt daarmee gekenmerkt door een scherpe spanning tussen spreken en zwijgen. Soms is een zorgvuldig gekozen stilte een noodzakelijke tactiek om mensen te beschermen of ruimte te houden voor invloed op de achtergrond. Soms is het juist de moed om te spreken die de koers bepaalt en anderen uitnodigt om zich uit te spreken.

De moed om te leiden in de schaduw van angst vraagt om diepe verbinding met waarden. Het vraagt om het vermogen om risico’s bewust te nemen, op een manier die rekening houdt met de kwetsbaarheid van anderen. In zo’n klimaat wordt leiderschap vaak niet gemeten aan zichtbare prestaties, maar aan stille volharding: het vermogen om koers te houden, anderen te beschermen en toch het vuur van hoop brandend te houden.

Kleine daden van leiderschap en verzet

Toch laten vele Iraniërs zien dat leiderschap mogelijk is, zelfs in deze omstandigheden. In kleine daden van verzet, in het beschermen van elkaar, in het vasthouden aan waarheid ondanks het gevaar. Een leraar die zijn leerlingen leert kritisch te denken, ook al mag dat officieel niet. Een journalist die, onder schuilnaam, verhalen naar buiten brengt. Een groep buren die samenkomt om een familie te ondersteunen waarvan een lid gevangen is genomen.

Deze kleine daden zijn draden in een groter weefsel van weerstand. Ze zijn vaak onzichtbaar in statistieken of nieuwsberichten, maar vormen de voedingsbodem voor verandering. Leiderschap krijgt hier een bescheiden, alledaagse vorm: mensen die, ondanks alles, besluiten mens te blijven en elkaar te zien.

Psychodynamiek van angst en vertrouwen

Vanuit psychodynamisch perspectief is het belangrijk te begrijpen hoe chronische angst relaties en besluitvorming beïnvloedt. Angst kan isoleren: mensen durven elkaar niet te vertrouwen uit vrees dat woorden tegen hen gebruikt worden. Wantrouwen wordt een overlevingsmechanisme, maar ondermijnt tegelijkertijd samenwerking en gemeenschap.

Diezelfde angst kan ook leiden tot sterke loyaliteit tussen degenen die risico’s delen. Wie samen gevaar loopt, ontwikkelt vaak een diepe verbondenheid. Een leider in zo’n context moet daarom niet alleen strategisch, maar ook emotioneel vaardig zijn: nabijheid en afstand zorgvuldig doseren, en leren lezen welke signalen veilig zijn om op te reageren en welke niet.

Een systemisch perspectief: binnenlandse en internationale krachten

Systemisch gezien speelt er nog iets anders: de internationale dimensie. Wat er binnen Iran gebeurt, wordt beïnvloed door diplomatieke druk, economische sancties en de manier waarop buitenlandse media het verhaal brengen. Leiders in Iran navigeren dus niet alleen de interne machtsstructuren, maar ook het complexe krachtenveld van internationale belangen en beeldvorming.

De dynamiek tussen binnenlandse en externe krachten maakt de ruimte voor leiderschap onvoorspelbaar. Soms opent internationale aandacht tijdelijk een venster voor verandering; soms leidt dezelfde aandacht tot extra repressie. Leiderschap vraagt hier om het kunnen lezen van deze wisselende patronen en het zorgvuldig timen van stappen.

Leiderschap als overlevingskunst en toekomstbouw

De vraag blijft: hoe lang kan een samenleving in deze balans van angst en hoop blijven bestaan? De geschiedenis laat zien dat zelfs het meest onderdrukkende systeem barsten kan vertonen, vaak op momenten die niemand had voorspeld. De leiders die in de schaduw werken, bereiden hun gemeenschappen voor op zulke momenten: ze bouwen aan netwerken van vertrouwen, zorgen voor kennisdeling en koesteren de overtuiging dat verandering mogelijk is.

Leiderschap in Iran is daarmee zowel overlevingskunst als toekomstbouw. Het vraagt om de moed om in het nu stand te houden, en tegelijk te investeren in een toekomst die misschien pas jaren later werkelijkheid wordt. Het is de keuze om, ondanks alles, mens te blijven — en anderen te helpen dat ook te doen.

Rene de Baaij