De onderstroom van de macht
Macht is meer dan formele positie of gezag. In deze blog verkennen we de psychodynamiek van de onderstroom, hoe onzichtbare patronen en relationele velden het gedrag in organisaties vormen – en hoe leiderschap deze krachten bewust kan maken en transformeren.
samenvatting: Macht werkt vaak onzichtbaar. Niet in de formele structuur, maar in stiltes, allianties en reflexen die gedrag sturen. Deze blog laat zien hoe bewustwording van de onderstroom van macht kan leiden tot meer volwassen, transparante en dragende organisatiesystemen.
De onderstroom van de macht
Macht wordt in organisaties vaak benoemd als iets formeels: posities, titels, beslissingsbevoegdheden. Maar achter dit zichtbare decor leeft een subtielere werkelijkheid: de onderstroom van de macht. Daar, in gesprekken tussen de regels, in stiltes tijdens vergaderingen, in de terughoudendheid of juist de overmoed van individuen, wordt voelbaar wie werkelijk invloed heeft – en hoe deze invloed doorwerkt in het weefsel van de organisatie.
Deze onderstroom is niet per definitie negatief. Macht is een noodzakelijke kracht: zij ordent, maakt keuzes mogelijk en beschermt grenzen. Maar wanneer zij niet bewust wordt onderzocht, transformeert zij vaak in iets dat verstilt. Onuitgesproken hiërarchieën bepalen dan wie mag spreken en wie zwijgt, welke ideeën gehoord worden en welke verdwijnen in de coulissen. Macht die niet herkend wordt, nestelt zich stilzwijgend in het collectieve gedrag.
De psychodynamiek van macht
In deze verborgen lagen wordt macht zelden expliciet benoemd, maar des te sterker gevoeld. Medewerkers passen zich aan impliciete verwachtingen aan, vermijden confrontaties of zoeken subtiele manieren om invloed uit te oefenen buiten formele kanalen. Leiders zelf zijn niet immuun: ook zij worden gevormd door de cultuur waarin zij leidinggeven. De wens om controle te houden kan onbewust hun vermogen tot luisteren verkleinen; angst om gezag te verliezen kan leiden tot defensieve besluitvorming.
Macht heeft dus altijd een relationele dimensie. Het is geen eigenschap van een individu, maar een veld dat ontstaat tussen mensen. En juist in dat veld ontstaan vaak de onzichtbare blokkades die wendbaarheid en samenwerking ondermijnen.
⸻
De uitnodiging tot bewustwording
Het onderzoeken van de onderstroom van de macht vraagt om moed. Niet om bestaande structuren onmiddellijk af te breken, maar om het gesprek aan te gaan over wat nu niet gezegd kan worden.
Wanneer leiders dit gesprek openen, verandert het klimaat. In plaats van angst of calculerend gedrag ontstaat er ruimte voor dialoog. Mensen leren de mechanismen te benoemen die hen gevangen houden: de terugkerende reflexen, de informele allianties, de onuitgesproken angsten om ‘buiten de lijn’ te vallen. Door deze patronen zichtbaar te maken, verliest macht haar schaduwzijde en wordt zij weer een bron van ordening en richting.
⸻
Macht als gedeelde verantwoordelijkheid
Het uiteindelijke doel is niet machtsvrijheid – die bestaat niet – maar een cultuur waarin macht gedragen wordt door het collectief. Dat vraagt van leiders dat zij macht niet alleen hanteren, maar ook leren delen: door transparante besluitvorming, door feedback als wederkerige praktijk te zien, en door zelf bereid te zijn om zich te laten aanspreken.
Wanneer macht zo wordt benaderd, verschuift de dynamiek. De onderstroom wordt niet langer een verborgen spanning, maar een bewust krachtenveld waarin mensen leren bewegen. En juist daar, in die doorzichtige ruimte, ontstaat de grond voor werkelijk volwassen organisaties: systemen waarin gezag niet onderdrukt, maar draagt; waarin invloed niet verdeelt, maar verbindt.
