Van wie is de vonk
Wanneer kunst, technologie en mens elkaar raken, vervaagt de vraag wie de maker is. Creativiteit blijkt minder individueel bezit en meer collectief fenomeen.
Een kunstprijs, een algoritme, een publiek dat klapt zonder te weten wie of wat de maker is. De ontroering is echt. De verwarring ook. Wat vraagt dit van ons begrip van inspiratie en eigenaarschap?
Opening – De scène die alles oproept
Stel je voor: een zaal vol mensen, gespannen afwachtend op de winnaar van een prestigieuze kunstprijs. Op het scherm verschijnt een werk dat ontroert. Sommigen hebben tranen in de ogen. Pas later wordt duidelijk dat het is gemaakt door een algoritme, getraind op duizenden beelden.
De vraag hangt in de lucht: wie heeft dit nu eigenlijk gemaakt? De ontroering is onmiskenbaar echt. De verwarring ook. En misschien is het juist die combinatie die ons iets belangrijks vertelt over deze tijd.
Kerninzicht – Creativiteit als collectief fenomeen
We zijn opgegroeid met het beeld van de ‘geniale maker’: één mens die, door talent en doorzettingsvermogen, iets totaal nieuws creëert. Maar wie ooit écht iets heeft gemaakt – een kunstwerk, een strategie, een verhaal – weet dat inspiratie zich niet laat forceren. Ze verschijnt onverwacht, vaak op momenten dat je er niet naar zocht.
Inspiratie komt voort uit een veld dat groter is dan wijzelf. Uit gesprekken, ervaringen, beelden, spanningen, ontmoetingen. Uit iets dat al in beweging was, soms lang voordat wij het oppikten.
In dat licht is de vraag “van wie is de vonk?” misschien misleidend. Het gaat minder om bezit en meer om ontvankelijkheid. Minder om ‘wie heeft het bedacht?’ en meer om ‘via wie wil het zich laten zien?’.
Technologie als spiegel én speelveld
Nu AI beelden, verhalen en muziek maakt die ons raken, wordt de vraag naar eigenaarschap nog ingewikkelder. Is de maker degene die het algoritme codeerde? Degene die de prompt intypte? Of het hele netwerk van mensen, data en systemen waaruit het werk ontstond?
Technologie functioneert hier niet alleen als gereedschap, maar ook als spiegel. Ze laat ons zien hoe collectief creativiteit eigenlijk is. Hoeveel invloeden, vaak onzichtbaar, samenkomen in iets dat wij ‘nieuw’ noemen.
Misschien is de grotere verschuiving niet technologisch, maar relationeel: we worden gedwongen ons beeld van creativiteit te herzien. Van individueel bezit naar gedeelde oorsprong.
De spanning tussen individu en veld
In organisaties zie je diezelfde dynamiek. Een directeur wordt geprezen voor een ‘briljant idee’ dat eigenlijk al maanden rondzong in de wandelgangen. Een project krijgt de naam van één trekker, terwijl het is voortgekomen uit de inzet van velen – sommigen zichtbaar, anderen niet.
Het is verleidelijk om creatie te koppelen aan één gezicht. Dat maakt het verhaal overzichtelijk. Maar het miskent dat ideeën altijd ontstaan in interactie met anderen, met de omgeving, met het moment.
Leiderschap dat dit doorziet, kiest voor erkenning van het hele veld. Niet om ieders naam op de poster te zetten, maar om te beseffen dat eigenaarschap in de diepste zin gedeeld is.
Een praktijkvoorbeeld – De presentatie die kantelde
Ik werkte eens met een team dat een vernieuwend concept had ontwikkeld. Tijdens de presentatie op een groot congres stond één manager op het podium. Hij werd gefeliciteerd, geïnterviewd, uitgenodigd voor panels.
Na afloop zag ik in de coulissen de blik van een collega die maanden had meegedacht, maar niet was genoemd. Niet uit kwaadheid, maar uit verlies. Alsof een stuk van haar eigen werkveld haar ontglipte.
Toen de manager dit later hoorde, schrok hij. Hij had gedacht dat het vanzelfsprekend was dat ‘iedereen wist’ dat het een teamprestatie was. Maar wat niet wordt benoemd, kan ook niet gedeeld worden. In het gesprek dat volgde, ontstond er iets nieuws: niet alleen erkenning, maar ook een bewustere keuze om voortaan het verhaal van het hele veld te vertellen.
Wat vraagt dit van leiderschap?
Leiderschap in een tijd van gedeelde creativiteit vraagt het vermogen om:
- Ruimte te maken voor ideeën, zonder ze meteen te claimen.
- Erkenning te geven aan het geheel van stemmen en invloeden die iets hebben laten ontstaan.
- Los te laten dat jij de bron moet zijn om van waarde te zijn.
Het vraagt een subtiele balans: wel dragen, maar niet vasthouden. Aanwezig zijn in het veld, zonder het veld te bezitten.
Van origineel naar ontvankelijk
Misschien is ‘origineel’ zijn niet hetzelfde als iets totaal nieuws bedenken. Misschien is het: openstaan voor wat via jou vorm wil krijgen. Dat betekent:
- Oog hebben voor de context waarin je werkt.
- Waardering hebben voor wat er al in beweging is.
- Bereid zijn om te luisteren, ook als de vorm nog onduidelijk is.
In die zin is de vraag “Van wie is de vonk?” een uitnodiging om te kijken naar de bedding waarin inspiratie kan ontstaan. De werkelijke bron is vaak groter dan wijzelf.
Afsluiting – De werkelijke vraag
Wanneer je je eigen rol in het grotere veld erkent, verandert ook je relatie tot eigenaarschap. Je wordt niet minder belangrijk, maar juist meer onderdeel van een groter verhaal.
De echte vraag wordt dan niet:
“Van wie is dit idee?”
Maar:
“Wat vraagt dit idee van ons – om tot bloei te komen?”
Geschreven door: Rene de Baaij
